بررسی علل عدم موفقیت بسته ارزی

فروردین ماه ۹۷ بود که در پی نوسانات شدید بازار ارز دولت اقدام به تصویب قانونی مبنی بر ارز ۴۲.۰۰۰ ریالی نمود. در این قانون دولت تنها یک نرخ را به عنوان نرخ رسمی کشور اعلام نمود و مبنای کار خود را با این نرخ اعلام کرد. با اعلام تک نرخی شدن ارز سیل عظیمی از کسانی که خواهان دریافت کارت بازرگانی بودند در وزارت صنعت به راه افتاد. همچنین به آمار گمرک ایران ثبت سفارش کالاهای وارداتی با ارز ۴۲.۰۰۰ ریالی سر به فلک کشید. از دیگر مشکلات دولت با تک نرخی شدن ارز این بود که هیچکدام از صادرکنندگان کشور به خصوص صنایع پالایشی و پتروشیمی حاضر به فروش ارز خود در این سامانه و این نرخ نیستند.

به زعم بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی این تصمیم دولت غیرکارشناسانه و خالی از منطق بود. زیرا دولت از یک سو با کاهش درآمد ناشی از افت فروش نفت مواجه بود و از طرفی ارز با ارزش نفتی را به قیمت ۴۲.۰۰۰ ریال به فروش می رساند که این طبیعتا رانت عظیمی را به همراه می آورد. دولت در قانون جدید خود تلاش می کرد شرکت های صادراتی را مجاب کند که ارز خود را به این قیمت بفروشند که عملا منطقی نبود، لذا میزان ارز صادرات غیرنفتی هم رو به کاهش گذاشت.

در شرایط به وجود آمده بر سر اقتصاد و میزان ثبت سفارش ها دولت چاره¬ی جز تن دادن به تضعیف پول ملی و پذیرش نرخ آزاد را نداشت که این امر با تغییر رئیس کل بانک مرکزی محقق شد. همچنین در بسته ارزی قبلی این امکان برای دولت وجود نداشت که ارز مورد نیاز همه واردات را به نرخ ۴۲.۰۰۰ ریال فراهم کند و در مقابل شاهد سود بادآورده هزاران میلیاردی واردکنندگان باشد. در نتیجه با عنایت به تمام مشکلات عنوان شده، طرح فوق با شکست مواجه شد و دولت مصمم به اتخاذ تصمیم جدید در خصوص بازار ارز شد.

بسته جدید ارزی توسط رئیس کل بانک مرکزی رونمایی شد. در بسته جدید، ارز ۴۲.۰۰۰ ریالی فقط به کالاهای اساسی و دارو اختصاص یافت. همچنین برای فروش ارز صادرکنندگان بازار دوم راه اندازی شد. در این بازار صادرکنندگان و واردکنندگان در قیمتی توافقی ارز خود را خرید و فروش می نمایند. با راه اندازی این بازار و انجام اولین معامله در آن بازار آزاد ارز کمی به آرامش رسید. در این حالت جدید دیگر دولت خود را متعهد به تامین ارز تمامی واردکنندگان نمی داند، از سوی دیگر شرکت های صادرکننده نیز دیگر تحت فشار برای فروش ارز خود به قیمت اندک نیستند. با اجرایی شدن بسته جدید ارزی داد و ستد آزادانه ارز توسط واردکنندگان، صادرکنندگان و صرافان با قیمت توافقی در بازار مجاز شده است.

اما بسته جدید ارزی هم خالی از ایراد و مشکل نیست از جمله مشکلات این بسته می توان به چند نکته اشاره کرد. حفظ ارز ۴۲.۰۰۰ ریالی برای واردات کالاهای اساسی و دارو همچنان فسادخیز خواهد بود و امکان سفته بازی بر روی مایحتاج مردم را ایجاد می کند. از طرفی دیگر سامانه نیما یک سامانه دولتی است و هیچ وجه رقابتی نیست. ضمن اینکه دولت برای ایجاد یک بازار منسجم و یکپارچه باید راه کارها و بستری را ایجاد نماید تا معاملات دلار در بازار بورس انجام گیرد. در صورت انجام این عمل مطمئنا بازاری یکپارچه و شفا که قیمت واقعی در آن کشف خواهد شد. به هر حال به اعتقاد کارشناسان اگر سیاست های جدید ارزی به صورت دقیق و کامل و با دقت عمل اجرا شود بخش زیادی از مشکلات در حوزه تولید و حتی صادرات برطرف خواهد شد. در این صورت مطمئنا بازار ارز از التهاب فعلی خارج می شود و شاهد بازاری شفاف و آرام که همه ذینفعان براحتی می توانند در آن معاملات خود را انجام دهند.